Fizikte Feza Gürsey, matematikte Cahit Arf, arkeolojide Muazzez İlmiye Çığ ve Ekrem Akurgal, araştırma ve çevirmenlikte Sabahattin Eyüboğlu, kimyada Ali Rıza Berkem. Bunlar Cumhuriyet döneminde alanlarının öncülerinden bir demet…
Ali Rıza Berkem, 23 Eylül 1908’de İzmir’in Seferihisar ilçesinde doğdu. İlköğrenimini Seferihisar’da (İzmir), orta öğrenimini de İzmir Erkek Lisesi’nde yaptı. 1928 yılında liseyi birincilikle bitirdiği için Öğretmenler Kurulu önerisiyle Maarif Vekaleti (o zamanın Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından Avrupa’ya öğrenime gönderilmek üzere aday gösterildi. Açılan sınavı kazandı ve Fizik Bilimleri lisans öğrenimini yapmak üzere Fransa’ya gitti. Fransa’da Avrupa’nın en eski üniversitelerinden biri olan Montpellier Üniversitesi’nde okudu. 3 yıl süren üniversite öğrenimi sonunda, 1932 yılında “Fizik Bilimleri Öğretim Lisansı Diploması” ile “Kimya Yüksek Mühendisliği Diploması”nı aldı.
Kimya Mühendisliğini de birincilikle bitirdiği için o yıl verilmeye başlanan “Coulouma Ödülü”nü kazanan ilk yabancı öğrenci oldu. 1931 yılının Ağustos ayında Türkiye’ye döndü ve mezun olduğu İzmir Erkek Lisesi Fizik öğretmenliğine tayin edildi. Ayrıca İzmir Erkek Muallim Mektebi’nde de Fizik ve Kimya öğretmenliği yaptı.
1933 yılında İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Fizikokimya Kürsüsüne Doçent olarak atandı. 1934-1936 yıllarında kürsüyü yönetti. 1936 yılında bilimsel araştırmalarda bulunmak üzere yeniden Montpeiller Üniversitesi’ne gönderildi ve 11 Şubat 1939 tarihinde “Contribution à l’étude des tungstates” adlı teziyle “Fizik Bilimleri Devlet Doktorası Diploması”nı (Le Grade de Docteur es Sciences Physiques) aldı. Mart-Eylül 1939 tarihleri arasında Sorbonne Üniversitesi’nde Prof. Charles Victor Mauguin‘in (1878-1958) Mineraloji laboratuarında bazı organik komplekslerin X ışınları ile yapılarının incelenmesi üzerinde araştırmalar yaptı.
1939’da Türkiye’ye döndü ve 1944 yılına kadar Fizikokimya Kürsüsünü yönetti. Fizikokimya ve Elektrokimya dersleri yanında “Atomistik ve Çekirdek Kimyası” dersini müfredata koydu ve böylece ülkemizde ilk kez bu konuda bilimsel bir öğretim yapılmaya başlanmış oldu.. 1953’te Fizikokimya Kürsüsü profesörü oldu.. 1 Eylül 1955-1 Aralık 1956 tarihleri arasında Amerika Birleşik Devletleri Oregon Üniversitesi’nde konuk profesör olarak bulundu ve Polarografi üzerinde araştırma yaptı. Ayrıca, özel bir izinle Amerika’da en önemli bilim ve uygulama merkezlerinin başında gelen Tennessee’deki Oak Ridge Nükleer Araştırma Enstitüsü’nde radyoizotop tekniği konusunda araştırmalar yaptı.
İstanbul Üniversitesi bünyesindeki Kimya Fakültesi’nin kurulmasına başlangıç olmak üzere 1964’te Fen Fakültesi’ne bağlı bir Kimya Yüksek Okulu’nun kurulmasının öncülüğünü yaptı ve ilk müdürlüğüne seçildi. Kimya Yüksek Okulu’nun Fakülte’ye dönüştürülmesi ile zamanının geldiğini görerek gerekli teşebbüslerde bulundu ve 1967’de resmen faaliyete geçen bu fakültenin dekanlığına, 20 Kasım 1967, 20 Kasım 1969 ve 20 Kasım 1973 tarihlerinde üç dönem seçildi. Berkem, 1957’den itibaren sürekli olarak İstanbul Üniversitesi Senato Üyeliği ve 1962’den itibaren de, 1970- 1972 dışında, emekli olduğu 1978 yılına kadar devamlı üniversiteler arası Kurul üyeliği yaptı. Elektrokimya ve Atomistik – Çekirdek Kimyası Kürsü Başkanı iken, 1978 tarihinde, 46 yıllık hizmetten sonra kürsüden ayrıldı. Ancak “hocalığın emekliliği olmaz” anlayışıyla çalışmaya devam etti.
1964’te kurulan Kimya Yüksek Okulu’nun müdürlüğünü, 1967-1975 yılları arasında da daha sonra kurulan Kimya Fakültesi’nin 3 dönem boyunca dekanlığını yapan Berkem, 1957’den 1978 yılına kadar da devamlı olarak İ.Ü. Senatosu’nda Fen Fakültesi’nin temsilci üyeliğinde bulunmuştur. 1963-1987 yılları arasında, önce Galatasaray Mühendislik Yüksek Okulu’nda ve daha sonra bu okulun dönüştüğü Yıldız Teknik Üniversitesi Kimya Mühendisliği Fakültesi’nde öğretim üyeliği yapmıştır. 1987-1993 yıllarında ise İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi’nde sözleşmeli öğretim üyesi olarak çalışmıştır.
Ali Rıza Berkem, ayrıca, Üniversiteler Arası Kurul Üyeliği (1962-1970, 1972-1978), Yüksek Öğretim ve Kredi Yurtlar Kurumu Yönetim Kurulu Başkanlığı (1969-1978), TÜBİTAK Danışma Kurulu ve Bilim Adamı Yetiştirme Grubu üyeliği (1963-1978), UNESCO Türkiye Milli Komisyonu üyeliği ve Gençlik Komitesi Başkanlığı (1969-1984) gibi pek çok değişik görevlerde de hizmet ederek, Türkiye’de yüksek öğrenimin kurumsallaştırılması ve evrensel standartlara kavuşması konusunda çalışmıştır. Bu akademik görevlerinin yanında , çok sayıda araştırma makalesi, doktora yayınları ve çeşitli tebliğlerin yanı sıra 1936-2001 yılları arasında yayınlanmış bilimsel ve sosyal içerikli 37 kitaba imza atmıştır. 28 Mayıs 1982 günü, hocalığında 50. yılının son
dersini büyük bir törenle vermiştir.
Montpellier Üniversitesi’nde Öğrenci Derneği Başkanlığı da yapmış olan Berkem’in öğrencileriyle eğitim ve öğretimin yanı sıra insani bir seviyede inşa ettiği, sevgi, saygı ve dostluk üzerine kurulu ilişkilerinin kalıcılığında, kendisinin öğrencilerin bireysel ve sosyal sorunlarıyla daima yakından ilgilenmiş olmasının da payı vardır. Berkem, 1941 yılında Fen Fakültesi Talebe Cemiyeti’ni kurarak Türkiye’nin ilk öğrenci derneğinin temellerini atmış ve 1952 yılına kadar başkanlığını yapmıştır. 1975-1979 yılları arasında ise yine kendi kurduğu İstanbul Üniversitesi Spor Birliği’ne başkanlık etmiştir.
Akademik dünyaya verdiği hizmetlerin yanında daha kapsamlı bir çevrede de faal olarak bilimsel birikimi toplumsal yaşamın pratiğine aktarma düşüncesindeki Profesör Berkem, bu doğrultuda, yaşamının özellikle son otuz yılını vakıf ve dernekleşme çabalarına ayırmıştır. 1919 yılında kurulmuş olan Türkiye Kimya Derneği’ne 1970 yılında başkan olmuş ve bu görevi tam 36 yıl sürdürmüştür. Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği’nin (IUPAC) 35. kongresinin İstanbul’da (14-19 Ağustos 1995) gerçekleşmesi de yine Prof. Dr. Berkem’in çabalarıyla olmuştur. Fransız Sınai Kimya Cemiyeti onur üyesi olan Berkem, 1985 yılında Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği’nin ve 1986 yılında Türk Kimya Vakfı’nın kuruluşuna öncülük etmiştir.
Üniversiteler Arası Kurul, 20 Kasım 1992 tarihinde hocalığının 60. yılında Berkem onuruna İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nde bir tören düzenlemiştir. “Tükenmez azmi, enerjisi ve sıcak dostluğuyla” Türkiye’de yükseköğretime katkıları dolaysıyla bir şeref plaketi sunmuştur. Türkiye Kimya Derneği’nin 1989 yılında düzenlediği bir başka törende ise Profesör Berkem’e, kimyacıların duayeni anlamında “Şeyh-ül Kimyageran” ünvanı tüm üyelerin oy birliği ile verilmiştir. İstanbul Üniversitesi Senatosu, 1993 tarihinde, “Şeref Doktoru” ünvanını; Anadolu Üniversitesi Senatosu da 1998 tarihinde kendisine “Üniversite Doktoru” ünvanını vermiştir. Son olarak profesör, “Ülkemizde kimya biliminin kurumsallaşması yolunda yaptığı çalışmalar ve bu alanda çok sayıda bilim adamının yetiştirilmesine ortam ve olanak hazırlaması” nedeniyle 2002 yılında “TÜBİTAK Hizmet Ödülü” almıştır.
Kendisini tanımlayan bazı satırları şöyle:
“Laik, demokratik Cumhuriyet’e içtenlikle bağlıyım. İnsanları severim. Onlar hakkında en küçük bir kötülük düşünmem. Din, ırk, mezhep, renk; fakir, zengin olmak benim için asla fark etmez. Ben insanı insan olduğu için severim. Çocuklarıma taşınır ve taşınmaz pek bir şey bırakamıyorum. Bırakacağım tek şey, babalarının tertemiz bir geçmişi ki bu da onlara yeter sanıyorum.”
Kaynak:
-İ.Ü. Rektörlüğü Personel Dairesi Arşivi
-Sevtap İshakoğlu Kadıoğlu, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Tarihçesi, İstanbul 1998
Yorum Ekle